Wapowanie czy palenie: co jest trudniejsze do rzucenia?

Od dziesięcioleci palenie jest uznawane za jeden z najbardziej uzależniających nawyków, powiązany z milionami zgonów, którym można zapobiec rocznie. W ostatnich latach wapowanie – reklamowane jako „bezpieczniejsza alternatywa” – zyskało na popularności, zwłaszcza wśród młodych ludzi. Jednak wraz z pogłębianiem wiedzy przez ekspertów zdrowia publicznego pojawia się kluczowe pytanie: który nałóg jest trudniejszy do rzucenia? Odpowiedź nie jest oczywista, ponieważ oba opierają się na nikotynie (głównej substancji uzależniającej), ale różnią się składem chemicznym, czynnikami behawioralnymi i percepcją społeczną – a wszystko to wpływa na trudność uwolnienia się od nałogu.

1. Chemiczne podstawy uzależnienia

U podstaw obu nawyków leży nikotyna, stymulant, który wiąże się z receptorami w mózgu, uwalniając dopaminę i wywołując uczucie przyjemności. Jednak sposób dostarczania nikotyny – i innych substancji chemicznych w każdym produkcie – jest drastycznie zróżnicowany, zmieniając siłę uzależnienia.

Tradycyjne papierosy zawierają ponad 7000 substancji chemicznych, w tym smołę, tlenek węgla i formaldehyd, które powodują poważne uszkodzenia płuc i raka. Nikotyna w papierosach występuje w postaci „wolnej zasady”, która jest powoli wchłaniana do krwiobiegu; palacze zazwyczaj wdychają 1–2 mg nikotyny na papierosa, a jej szczytowe stężenie w mózgu osiąga po 10–15 minutach.

Waporyzatory natomiast podgrzewają płyn (e-liquid) zawierający nikotynę, glikol propylenowy, glicerynę i aromaty (np. owocowe, miętowe lub deserowe). Wiele waporyzatorów wykorzystuje „sole nikotynowe” – formę nikotyny, która naśladuje naturalną strukturę liści tytoniu. Sole nikotynowe są wchłaniane 2–3 razy szybciej niż nikotyna w postaci wolnej zasady, docierając do mózgu w zaledwie 3–5 minut. Umożliwiają one również wyższe stężenie nikotyny (niektóre e-liquidy zawierają 50 mg/ml nikotyny, co odpowiada 20 papierosom na kapsułkę). To szybkie, intensywne uderzenie nikotyny może nasilić uzależnienie fizyczne szybciej niż palenie, ponieważ mózg uczy się pragnąć tej szybkiej nagrody.

2. Uzależnienia behawioralne i psychologiczne

Uzależnienie nie jest tylko fizyczne — wiąże się również z nawykami i emocjami. Palenie od dawna kojarzone jest z rytuałami: zapalaniem papierosa po posiłku, trzymaniem go podczas rozmowy lub używaniem go do radzenia sobie ze stresem. Czynności te stają się nieodłączną częścią codziennego życia, sprawiając, że rzucanie palenia staje się równie ważne w przełamywaniu rutyny, co w walce z głodem nikotynowym.

Jednak wapowanie dodaje nowe warstwy psychologiczne. Szeroka gama smaków (np. truskawkowy, waniliowy czy gumy balonowej) sprawia, że ​​jest ono bardziej atrakcyjne, zwłaszcza dla młodszych użytkowników, których może nie pociągać ostry smak tytoniu. Dla wielu waperów czynność „personalizowania” urządzenia (regulacja mocy, uzupełnianie e-liquidu) lub delektowanie się słodkim smakiem staje się formą rozrywki, a nie tylko sposobem na zaspokojenie głodu nikotynowego. Ta emocjonalna więź – w połączeniu z mitem, że wapowanie jest „nieszkodliwe” – zmniejsza motywację do rzucenia palenia. Badanie przeprowadzone w 2023 roku przez amerykańskie Centra Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) wykazało, że 68% waperów uważa swój nałóg za „znacznie mniej szkodliwy” niż palenie, a tylko 32% planuje rzucić palenie w ciągu roku, w porównaniu z 45% palaczy.

3. Wskaźniki skuteczności rzucania palenia: Dane mówią same za siebie

Badania malują wyraźny obraz wyzwań. Badanie z 2022 roku opublikowane w czasopiśmie „Journal of the American Medical Association” (JAMA) objęło 10 000 dorosłych, którzy próbowali rzucić palenie lub wapowanie. Po sześciu miesiącach 23% palaczy skutecznie rzuciło palenie, w porównaniu z zaledwie 15% waperów. Różnica ta pogłębiła się po roku: 18% palaczy pozostało niepalących, podczas gdy tylko 9% waperów zaprzestało używania e-papierosów.

Skąd ta różnica? Palacze mają dostęp do bardziej sprawdzonych metod rzucania palenia: nikotynowej terapii zastępczej (NRT, takiej jak plastry lub gumy), leków na receptę (takich jak wareniklina) oraz grup wsparcia. Z kolei waperzy często mają trudności ze znalezieniem ukierunkowanej pomocy. Wiele produktów NRT jest zaprojektowanych tak, aby odpowiadały powolnemu uwalnianiu nikotyny z papierosów, a nie szybkiemu działaniu waporyzatorów, co czyni je mniej skutecznymi dla użytkowników e-papierosów. Ponadto waperzy częściej stosują „podwójne użycie” – przełączają się między wapowaniem a paleniem – niż palacze wapowania, co komplikuje próby rzucenia palenia. Badanie z 2021 roku opublikowane w British Medical Journal wykazało, że 40% palaczy e-papierosów, którzy próbują rzucić palenie, ponownie sięga po papierosy, w porównaniu z 25% palaczy, którzy powracają do nałogu.

4. Zespół odstawienia: Inny rodzaj walki

Objawy odstawienia stanowią główną barierę w rzucaniu palenia i znacząco różnią się między wapowaniem a paleniem.
Palacze zazwyczaj doświadczają intensywnych objawów fizycznych w ciągu 2–4 godzin od wypalenia ostatniego papierosa: bólów głowy, nudności, ucisku w klatce piersiowej i drażliwości. Objawy te osiągają szczyt po 1–3 dniach i stopniowo ustępują w ciągu 2–4 tygodni. Ich nasilenie często wiąże się z długością palenia – osoby palące długotrwale mogą odczuwać silniejszy dyskomfort fizyczny, ale objawy są przewidywalne i krótkotrwałe.
Użytkownicy wapowania zgłaszają jednak łagodniejsze objawy odstawienia fizycznego, ale silniejsze i trwalsze pragnienia psychiczne. Ponieważ atrakcyjność wapowania jest związana ze smakiem i rytuałem, pragnienia często wywołują wspomnienia smaku (np. „Chcę tego miętowego bucha”) lub samego korzystania z urządzenia (np. sięgania po e-papierosa podczas przerwy w pracy).

Badanie przeprowadzone w 2023 roku przez Uniwersytet Kalifornijski w San Francisco wykazało, że osoby używające e-papierosów odczuwały głód nikotynowy średnio przez 6 tygodni po rzuceniu nałogu – dwa razy dłużej niż palacze. Wielu użytkowników e-papierosów zgłasza również „zespół odstawienia smaku”: uporczywe pragnienie ulubionego smaku e-liquidu, którego nie można rozwiązać za pomocą tradycyjnej terapii zastępczej nikotyną (NRT).

5. Wyzwania specyficzne dla danej populacji

Trudność rzucenia nałogu zależy również od tego, kto używa produktu. Dla nastolatków i młodych dorosłych – którzy stanowią 40% użytkowników e-papierosów – rzucenie nałogu jest wyjątkowo trudne. Mózg nastolatka wciąż się rozwija, a nikotyna może trwale zmienić ścieżki nagrody, przyspieszając i pogłębiając uzależnienie. Badanie CDC z 2022 roku wykazało, że 75% nastoletnich użytkowników e-papierosów, którzy próbują rzucić palenie, powraca do nałogu w ciągu miesiąca, w porównaniu do 50% nastoletnich palaczy. Młodzi palacze e-papierosów również zmagają się z presją rówieśników: ponieważ w szkołach i wśród znajomych wapowanie jest bardziej akceptowalne społecznie niż palenie, trudniej jest unikać czynników wyzwalających (np. znajomych używających e-papierosów na imprezach).

Dla starszych palaczy wyzwaniem jest długotrwałe uzależnienie fizyczne. Osoba, która pali paczkę dziennie przez 20 lat, mogła rozwinąć tolerancję na nikotynę, co wymagało wyższych dawek, aby poczuć satysfakcję. Rzucenie palenia może wywołać poważne objawy fizyczne, ale starsi palacze często mają silniejszą motywację – strach przed rakiem płuc, chorobami serca lub chęć dawania dobrego przykładu rodzinie. Ta motywacja może zniwelować dyskomfort fizyczny, co prowadzi do wyższych wskaźników sukcesu niż w przypadku młodszych palaczy e-papierosów.

Wniosek: To zależy – ale wapowanie często stwarza większe przeszkody

Nie ma uniwersalnej odpowiedzi na pytanie „co jest trudniejsze do rzucenia”, ale dla większości osób – zwłaszcza młodych użytkowników – wapowanie stwarza wyjątkowe wyzwania. Szybkie uwalnianie nikotyny, atrakcyjne smaki i reputacja „bezpieczniejszego” produktu prowadzą do silniejszego uzależnienia fizycznego i psychicznego. Palacze, zmagający się z intensywnym, krótkotrwałym odstawieniem e-papierosów, korzystają z większej liczby narzędzi wsparcia i większej świadomości zagrożeń dla zdrowia.

Ostatecznie, rzucenie któregokolwiek z tych nałogów wymaga indywidualnego podejścia. Dla waperów pomocne może być znalezienie bezsmakowej terapii zastępczej nikotynowej (NRT) lub poradnictwa, które zajmuje się rytualnymi pragnieniami. Dla palaczy połączenie farmakoterapii z grupami wsparcia często przynosi najlepsze rezultaty. Najważniejsze jest uświadomienie sobie, że uzależnienie jest stanem uleczalnym, a nie moralną porażką. Niezależnie od tego, czy jesteś palaczem, czy waperem, szukanie profesjonalnej pomocy to pierwszy krok do uwolnienia się. Droga może być długa, ale nagroda – lepsze zdrowie, więcej energii i uwolnienie się od pragnień – jest warta walki.